اصول و تکنیک‌های پاکسازی راه های هوایی، در بیماران سی اف میزان اثربخشی مژک ها در راه های هوایی را بهبود بخشیده و باعث ایجاد سرفه می شود. دستورالعمل های توصیه شده زیر با تکنیک ها و ابزار گوناگون قابل اجراست.
روشهای پاکسازی
۱-۱) روش های پیشنهادی پاکسازی راه های هوایی در بیماران سی اف شامل موارد زیر می باشد:
دق و تخلیه وضعیتی، استفاده از ابزاری که به ایجاد بازدم مثبت فشاری کمک می کنند(پپ ها_ PEP)، چرخه فعال تنفسی (ACBT)، تخلیه خود به خودی (AD)، پپ های نوسانی، جلیقه یا (VEST) و ورزش
۱-۲) انواع روش های پاکسازی راه های هوایی در همه مبتلایان به کیست فیبروتیک ریه برای تخلیه خلط، تولید سرفه، حفظ عملکرد ریه بهبود کیفیت زندگ مفید بوده و هیچ روشی، بر روش دیگر ارجح نیست.
۱-۳) روش پاکسازی راههای هوائی بر اساس سن، شدت بیماری، توانایی بیمار برای انجام هر مانور و ترجیح خود بیمار، انتخاب گردد.
۱-۴) ورزش های هوازی در همه این بیماران لازم است اما جای روش های پاکسازی راه های هوایی را نمی‌گیرد.
۱-۵) بیشترین تکنیک مورد استفاده برای اکثر بیماران دق (پرکاشن) و لرزش (ویبراسیون) می باشد.
۱-۶) فیزیوتراپی تنفسی (CPT) یک تکنیک پاکسازی راه های هوایی (ACT) است که باعث تخلیه ترشحات از ریه می شود.
شامل دق(پرکاشن)، لرزش(ویبراسیون)، تنفس های عمیق و هافینگ و کافینگ (سرفه) است.
۱-۶-۱) در روش دق (پرکاشن)شخص در پوزیشن و وضعیت خاص که برای هر سگمان از ریه، متفاوت خواهد بود، قرار بگیرد و شخص دیگر، عمل دق و لرزش را انجام دهد. سپس با هاف و سرفه خلط از ریه ها خارج گردد.
۱-۶-۲) این کار برای هر سگمان ۳ الی ۵ دقیقه باید طول بکشد و با ۱۵ ارتعاش (ویبراسیون) حین ۵ بازدم ادامه می یابد و سپس بیمار با هاف و سرفه فشاری، موکوس را از ریه ها، تخلیه کند.
۱-۶-۳) عمل دق نباید دردناک باشد. و روی چهار نقطه استخوانی زیر نباید انجام شود: ستون فقرات، جناغ سینه، معده، قسمت تحتانی دنده (به علت برخورد با طحال، کبد و کلیه).
۱-۶-۴) برای دق از ابزار خاصی همانند ماسک بی هوشی نیز می توان استفاده کرد.
۱-۶-۵) در دوره شیرخوارگی از پوزیشن های سرازیری استفاده نشود.
۱-۶-۶) جهت لذت بخش کردن انجام فیزیو تراپی تنفسی نکات زیر توصیه می شود:.
۱.هنگام انجام تکنیک، بیمار یک فیلم مورد علاقه اش را ببیند.
۲.خواندن آواز یا قصه های مورد علاقه اش در زمان انجام فیزیوتراپی
۳.انجام این تکنیک ها با بازی های مختلف برای کودک همراه شود.
۴.در کودکان از بازی هایی استفاده شود که به تحریک سرفه کمک کند؛مثل فوت کردن شمع، فرفره بازی یا درست کردن حباب.
۵.متناوبا از افراد مختلف مثل دوست، خواهر و برادر برای انجام تکنیک ها استفاده شود تا این کار از حالت روزمرگی دربیاید.
۱-۷) سرفه اساسی ترین تکنیک در ACT است. چه سرفه ارادی و چه سرفه غیر ارادی را نباید در بیماران سی اف مهار نمود.
۱-۷-۱) سرفه پر از جرم میکروبی می باشد، پس باید از دستمال استفاده شود و دستمال دور انداخته شود و دست ها باید با ژل الکلی شسته شود. اگر دستمال در دسترس نیست، به قسمت داخل ساعد سرفه کند و سپس دست ها را بشوید.
۱-۷-۲) اگر بیمار با سرفه احساس ناخوشایندی دارد، بیمار به جای سرفه ازhuffing استفاده کند.
۱-۷-۳) تکنیک هاف_کافینگ، به حرکت موکوس از ریه ها به بیرون کمک می کند. و لازم است همراه با تکنیک های ACT دیگر انجام شود.
۱-۷-۴) بعد از هربار ACT چرخه هاف-کافینگ ۴ تا ۵ بار تکرار شود.
۱-۸) در روش تخلیه خود بخودی(autogenic drainage) هر فاز آن مجموعا ۲ تا ۳ دقیقه طول می کشد. تکمیل شدن سه فاز مجموعا ۶ تا ۹ دقیقه زمان می‌برد. کلا این تکنیک باید ۲۰ تا ۴۵ دقیقه طول بکشد تا کاملا ریه ها تخلیه شود.
۱-۹) در روش پپ PEP (Positive expiratory pressure) از ابزار پپ استفاده گردد و پس از انجام مانور لازم است هاف – کاف انجام شود در نهایت، بیمار باید هاف_کاف انجام دهد. به طور معمول، بیمار ۱۰ بار از این وسیله استفاده کند و معمولا ۲۰ دقیقه زمان می برد.
۱-۱۰) در صورت استفاده از جلیقه یا وست هر ۵ دقیقه سرفه و هاف داشته باشد و در نهایت هر بار استفاده از وست ۲۰ تا ۳۰ دقیقه زمان ببرد.
زمان شروع و مدت زمان انجام پاکسازی راههای هوائی
۲-۱) پاکسازی راههای هوائی در همان سال اول و به محض تشخیص، شروع شود. در دوره شیرخوارگی(زیر ۲ سال) تکنیک های تخلیه ترشحات از همان ماه های اول زندگی باید شروع شود.
۲-۲) مدت انجام فیزیوتراپی تنفسی به طور معمول هر جلسه ۲۰ الی ۴۰ دقیقه می باشد.
۲-۳) فیزیوتراپی قبل از وعده غذایی یا دو ساعت بعد از وعده غذایی انجام شود.
۲-۴) توصیه می شود فیزیوتراپی یکبار اول صبح و بعد از بیدار شدن از خواب انجام شود.
۲-۵) اگر وضعیت ریه بدتر است می توان زمان انجام فیزیوتراپی را افزایش داد.
انتخاب با فیزیوتراپیست تیم است.
۲-۶) نکات زیر در زمان انجام فیزیوتراپی توصیه می شود:
۱. چه بیمار و چه شخصی که تکنیک را انجام می دهد، باید در پوزیشن راحت باشند.
۲. قبل از شروع باید لباس تنگ، جواهرات، دکمه یا زیپ را درآورد و اینها در مسیر انجام تکنیک نباشند.
۳. فیزیوتراپی تنفسی بر روی یک لایه لباس انجام شود و مستقیم روی پوست انجام نشود.
۴. کسی که تکنیک را انجام می‌دهد، انگشتر نداشته باشد.
۵. کنار بیمار دستمال برای سرفه و جمع آوری خلط باشد.
۶. تخت بیمار باید راحت باشد.
۲-۷) وقتی بیماران در بیمارستان بستری هستند، باید مشاوره فیزیوتراپی داشته باشند و فیزیوتراپیست تا جایی که مقدور است بیمار را به فعالیت و ورزش وا دارد.
۲-۸) در دوره پیش دبستانی دستورالعمل های پاکسازی راه های هوایی به طور روزانه توصیه می شود.
فرد انجام دهنده پاکسازی راههای هوایی
۳-۱) این تکنیک ها باید توسط کسی انجام شود که مهارت لازم را در بیماران بستری و سرپایی پیداکرده باشد و او نیز بتواند به بیمار آموزش دهد. البته فیزیوتراپیست مخصوص این تیم در انجام این کار ترجیح دارد.
۳-۲) پاکسازی راههای هوائی درشیرخواران و کودکان نوپای مبتلا به سی اف باید توسط پدر، مادر یا پرستار انجام شود؛ اما در کودکان بزرگتر و بزرگسالان از تکنیک هایی استفاده شود که بیماران بتوانند خودشان انجام دهند.
ترتیب استفاده از داروهای استنشاقی در زمان پاکسازی راههای هوائی
۴-۱) قبل از انجام این تکنیک ها باید از بخور برونکودیلاتورها استفاده شود تا راه های هوایی باز شده و خلط ها روان شوند و حرکت موکوس‌ها آسان تر شود.
۴-۲) آنتی بیوتیک های استنشاقی باید بعد از پاکسازی راه های هوایی استفاده گردد.
۴-۳) ترتیب استفاده از داروهای استنشاقی و پاکسازی راههای هوائی به صورت زیر است.
۱.برونکودیلاتور
۲.سدیم هیپرتونیک ۷ درصد
۳. پاکسازی راههای هوائی
۴. آنتی بیوتیکهای استنشاقی
انجام فعالیتهای منظم ورزشی در بیماران مبتلا به سی اف
۵-۱) لزومی ندارد بیماران سی اف در ورزش های رقابتی یا دو ماراتون شرکت کنند.
۵-۲) با پیشرفت فعالیت های فیزیکی، می توان طول و شدت تمرینات را افزایش داد.
۵-۳) در بزرگسالان۲۱ دقیقه ورزش هوازی در روز کفایت می کند که در هفته حدود ۱۵۰ دقیقه می شود. مثلا به مدت ۱۰ تا ۱۱ دقیقه، دو بار در روز، قدم بزنند.
۵-۴) همه کودکان باید حداقل ۶۰ دقیقه فعالیت فیزیکی متوسط تا شدید در روز داشته باشند.از انجا که کودکان نمی توانند۶۰ دقیقه فعالیت مداوم و پشت سر هم داشته باشند. خانواده نقش مهمی در انجام این امر دارد زیرا آنها متاثر از خانواده هستند.
۵-۵) در بزرگسالان ورزش های مقاومتی مثل برداشتن وزنه یا push_up را به مدت دو روز در هفته می توانند انجام دهند.
۵-۶) مثال هایی از چند ورزش روزانه به صورت زیر می باشد.
استفاده از پله به جای آسانسور
قدم زدن با یک دوست
رکاب زدن
شناکردن
پارک کردن مسیر از فاصله دورتر و پیاده روی در بقیه مسیر
۵-۷) فعالیت ها و ورزش ها باید آرامش دهنده باشند وفرد نباید به نفس نفس بیفتد، به طوری که حین ورزش بتواند صحبت کند. مثلا ۱۰دقیقه فعالیت هوازی کند و سپس استراحت کند.
۵-۸) اگر بیمار مشکلی جهت انجام فعالیتهای ورزشی داشته باشد یا نمی تواند برنامه ریزی کند، فیزیوتراپیست باید برای او برنامه ریزی کند.
۵-۹) در کودکان نوپا مثل دویدن، پریدن و بالا رفتن از پله انجام شود
۵-۱۰) کودکان در حین فعالیتهای ورزشی نفس کم نیاورد و طوری باشد که حین فعالیت بتواند مکالمه کند.
۵-۱۱) نوجوانان، می توانند از ورزش های مقاومتی مشخص تری (وزنه یا تراباند) استفاد کرده و ۲ تا ۳ بار در هفته انجام شود و برای اولین بار با فیزیوتراپیست مشورت شود.
۵-۱۲) در برنامه ریزی که توسط فیزیوتراپیست انجام می شود باید دقت شود که فعالیت ها برای بیمار مفرح و لذت بخش باشد و علائق بیمار در انتخاب برنامه ورزشی، در نظر گرفته شود.
۵-۱۳) برای لذت بخش کردن فعالیتهای ورزشی توصیه می شود که حتما از والدین یا دوستان بیمار در فعالیت ها استفاده شود.
۵-۱۴) در مورد ورزش یا تناسب فیزیکی در مدرسه(Fitness at school)بیمار مبتلا به سی اف باید از کلاس های آموزشی مربوط به این تمرینات استفاده کند و یا در تیم های ورزشی مدارس باشند؛حتی در کودکانی که با زحمت نفس می کشند و زود خسته می شوند، ورزش بسیار حائز اهمیت است.
۵-۱۴-۱) فیزیوتراپیست تیم، باید برای کودک برنامه ورزشی بریزد و حتما با مربی ورزشی کودک در مدرسه در ارتباط باشد.
۵-۱۵) با توجه به اینکه در سالن های ورزشی میکروارگانیسم ها و عوامل بیماری زا به خوبی رشد می کنند. توصیه می شود جهت کاهش ریسک انتقال بیماری درسالن های ورزشی حتما بیمار ژل های ضدعفونی کننده همراه داشته باشد و قبل از استفاده تمام وسایل مثل سطح تشک ها، تردمیل و سایر وسایل ضدعفونی شوند.
۵-۱۵-۱) در سالن ورزشی حتی الامکان بیمار از تشک (mat)مخصوص خود استفاده کند.
۵-۱۵-۲) لازم است کودک مبتلا به سی اف حداقل دومتر از شخصی که ظاهرا دچار سرماخوردگی است فاصله داشته باشد و از وسایل او استفاده نکند.
۵-۱۵-۳) دو کودکان مبتلا به سی اف باید در یک کلاس۶ قدم باهم فاصله داشته باشند؛ چون در ریه آنها جرم های متفاوتی وجود دارند.
